Murowana synagoga w Rawiczu, 1889-1941

Kamień węgielny pod budowę nowej, murowanej synagogi w Rawiczu zwanej Synagogą Wielką, położono 22 maja 1888 roku. Powstała ona według projektu architekta Georga Boettgera (Böttgera), została wybudowana na placu, na którym stała starsza, drewniana synagoga. Zakończenie prac oraz uroczyste oddanie do użytku nowej murowanej synagogi miało miejsce 19 września 1889 roku. W ukazującym się w Poznaniu „Orędowniku” [Pismo poświęcone sprawom politycznym i społecznym], nr 207 (R.19) z 10.09.1889 roku, s. 3 [zdigitalizowana wersja czasopisma dostępna jest na stronie Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej] opublikowana została krótka notatka prasowa związana z tym wydarzeniem: „Rawicz. Dnia 19 bm. oddaną tu zostanie do użytku nowo zbudowana bóźnica”.

Pierwsze kazanie w nowo wybudowanej synagodze wygłosił rabin Jonas Hermann Löb (Loeb) (1849-1911), pełnił on w Rawiczu funkcję rabina w latach 1884 - 1891 zastępując Markusa Korefa (1833-1900), który w 1884 roku przeniósł się do Hanau. Okolicznościową mowę z okazji oddania do użytku nowej synagogi wygłosił rabin Wolf Feilchenfeld (1827-1913) z Poznania. W uroczystości wziął udział burmistrz Rawicza oraz wielu mieszkańców naszego miasta. Wznoszącą się do wysokości 30 metrów kopułę nowej murowanej synagogi wieńczyła gwiazda Dawida, a cztery narożniki dachu ozdobione były stylizowanymi wieżami. Na wschodniej ścianie znajdowała się pochodząca z dawnej synagogi drewniana szafa ołtarzowa (aron ha-kodesz) ozdobiona płaskorzeźbionym przedstawieniem kamiennych tablic przymierza podtrzymywanych przez dwa uskrzydlone lwy.

Poniżej na zdjęciu wnętrze rawickiej synagogi, aron (ha-)kodesz. Fotografia dostępna jest w Encyclopedia Judaica. Volume 13 (P-Rec).

aron (ha-)kodesz

"(hebr., dosł.: święta skrzynia, arka; jid. ornkojdesz) - zabudowana wnęka we wsch. ścianie synagogi lub dostawiona do niej szafa (nazywana niekiedy „szafą ołtarzową”), w której przechowuje się rodały. Jej nazwa pochodzi od biblijnej Arki Przymierza, z którą starożytni Izraelici wędrowali przez pustynię ku Ziemi Obiecanej. Forma architektoniczna a. ha-k., symbolika płaskorzeźb, treść zamieszczanych inskrypcji hebr. przywoływać miała wiernym obraz Świątyni Jerozolimskiej, wzbudzać nadzieję na jej odbudowę i powrót narodu wybranego do Erec Israel. Jako miejsce przechowywania zwojów Tory, której poznanie oraz przestrzeganie w życiu codziennym zawartych w niej zasad otwierało sprawiedliwym bramy raju, a. ha-k. symbolizował także bramy niebios, przejście ze świata doczesnego w Świat Przyszły ( Olam ha-Ba), stąd nierzadko zamieszczano na nim inskrypcję hebrajską, zaczerpniętą z Księgi Rodzaju (28,17). W Polsce a. ha-k., z prostego renesansowego aediculum, w XVII-XVIII w. przekształcił się w wielokondygnacyjny barokowy „ołtarz”, który niekiedy nazywano he(j)chal (hebr., pałac, świątynia). Twórcami drewnianych a. ha-k. byli żydowscy snycerze. Ich nazwisk prawie nie znamy. Z tych, którzy przeszli do historii wymienić należy: Jonasza Zanwela (Zajnweła, syna Samuela) z Kępna, którego dziełem jest a. ha-k. w Kępnie (1816) oraz w Staszowie (1825); Samuela Goldbauma, prawdopodobnie twórcę a. ha-k. w Płońsku (1830), Bydgoszczy i Fordonie oraz Dawida Friedländera, autora a. ha-k. w Wyszogrodzie (1807) i Piotrkowie (1816). Autor: Magdalena Sieramska". Hasło dostępne w portalu Delet - Polski Słownik Judaistyczny.

Poniżej: unikatowa fotografia przedstawiająca synagogę w Rawiczu, widok - obecnie - od strony Wałów Jarosława Dąbrowskiego. Zdjęcie wykonano prawdopodobnie w 1940 roku. Wymiary oryginalnej fotografii: 76 mm x 67 mm. Fotografia pochodzi ze zbiorów Tomasza Dyby.

Przez ponad cztery dziesięciolecia wybudowana w latach 1888-1889 synagoga służyła społeczności żydowskiej Rawicza, została rozebrana przez okupacyjne władze niemieckie w czasie II wojny światowej w kwietniu 1941 roku. W związku z przypadającą w 2019 roku 130. rocznicą oddania do użytku w Rawiczu synagogi, zwanej Synagogą Wielką, narodził się pomysł nazwania placu, na którym stała synagoga (zburzona w kwietniu 1941 roku przez niemieckie władze okupacyjne) Placem Rawickiej Synagogi. Z propozycją mającą na celu uczczenie w ten sposób pamięci społeczności żydowskiej zamieszkałej niegdyś w Rawiczu wystąpił na zebraniu Towarzystwa Przyjaciół Rawicza, członek zarządu stowarzyszenia (obecnie prezes TPR) Tomasz Dyba. Idea nadania nazwy Plac Rawickiej Synagogi została przedstawiona na spotkaniu, które odbyło się w ramach porozumienia zawartego między Gminą Rawicz, Muzeum Ziemi Rawickiej oraz Towarzystwem Przyjaciół Rawicza. Przedmiotem tego porozumienia jest współpraca zmierzająca do utworzenia na terenie cmentarza żydowskiego w Rawiczu (Sierakowie) lapidarium płyty nagrobnej oraz działalność w zakresie dokumentacji, badań oraz upowszechniania wiedzy na temat historii rawickich Żydów. Finalnie 23 października 2019 roku podczas obrad XIII sesji Rady Miejskiej Gminy Rawicz podjęta została uchwała w sprawie nadania nazwy Plac Rawickiej Synagogi placowi położonemu w Rawiczu. 6 listopada 2019 roku uchwała została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2019 r. poz. 9271), weszła w życie 21 listopada 2019 roku.

Fot. Fragment pochodzącej prawdopodobnie z 1910 roku karty pocztowej „Rawitsch Synagoge”, Rawicz Synagoga. Wydawca: Schaar & Dathe, Trier [Trewir], numer: 29931. Karta pocztowa dostępna jest w portalu Wirtualny Sztetl oraz Lowcountry Digital Library, College of Charleston Libraries.