Marcus Brann (Markus, Mordechaj), urodził się 9 lipca 1849 roku w Rawiczu, zmarł 26 września 1920 roku we Wrocławiu.
„(…)Marcus Brann urodził się w Rawiczu w rodzinie żydowskiej jako syn rabina i talmudysty Salomona Branna (1814-1903) i Dorothey z domu Silberberg. Jego ojciec był asesorem rabinackim w Rawiczu i w latach 1844-1853 rabinem przy stowarzyszeniu Schochre Tov. Od 1853 roku był naczelnym rabinem w Pile i pierwszym żydowskim inspektorem szkolnym. Był honorowym członkiem Stowarzyszenia Rabinów w Niemczech. Zmarł w Szpitalu Żydowskim Fundacji Fränckla we Wrocławiu i tam został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim przy ulicy Lotniczej.
Marcus Brann studiował teologię żydowską i historię na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie w 1873 roku otrzymał tytuł doktora filozofii. W 1875 roku ukończył także Żydowskie Seminarium Teologiczne we Wrocławiu, gdzie w tym samym roku został ordynowany na rabina. Jego nauczycielami byli m.in. historyk Heinrich Graetz (1817-1891), rabin i teolog Zacharias Frankel (1801-1875) i filolog klasyczny prof. dr Jacob Bernays. Po ordynacji został wybrany na stanowisko zastępcy wrocławskiego rabina liberalnego Manuela Joela (działającego przy Nowej Synagodze na Wygonie). Wspierał utworzenie Żydowskiej Szkoły Ludowej we Wrocławiu. W 1878 roku był współzałożycielem Żydowskiego Związku Nauczycieli Śląska i Poznania. W 1883 roku został mianowany dyrektorem sierocińca Auerbacha w Berlinie.
1. kwietnia 1885 roku objął stanowisko rabina Gminy Synagogalnej w Pszczynie. Jednym z głównych powodów objęcia przez niego tego stanowiska był bliski dostęp do archiwum książąt Hochberg von Pless. Oprócz pracy na rzecz gminy żydowskiej i bycia nauczycielem religii w miejscowych szkołach zajmował się też działalnością wykładową, którą także kontynuował po opuszczeniu miasta, m.in. raz jako gość pszczyńskiego oddziału Stowarzyszenia Historii i Literatury Żydowskiej. On także zaproponował jako swojego następcę Davida Rau. Po śmierci Heinricha Graetza w 1891 roku przejął po nim funkcję w Żydowskim Seminarium Teologicznym, którą piastował do śmierci. W ten sposób stał się jednym z trzech najważniejszych i cieszących się największym szacunkiem nauczycieli w Seminarium, obok dr Israela Lewyego, inicjatora historyczno-krytycznej analizy Talmudu i dr Saula Horowitza, talmudysty, filozofa religii i kaznodziei. Wydział Marcusa Branna obejmował egzegezę biblijną, żydowską historię i edukację. Był także opiekunem zbiorów bibliotecznych Seminarium. W 1914 roku otrzymał tytuł profesora.
Brann, śladami swojego nauczyciela i mistrza, Heinricha Graetza, rozpoczął niezwykle płodną karierę jako uczony. Ilość jego książek i artykułów przekracza liczbę 150, a część z nich w ostatnich latach została zdigitalizowana i udostępniona w polskich i zagranicznych bibliotekach internetowych. W dziełach popularnych szedł śladami swego mistrza, natomiast w dziełach stricte naukowych stosował głębszą analizę źródeł. Jego zasługą jest próba udostępniania badaniom naukowym materiałów „drzemiących” w archiwach publicznych i żydowskich. Oprócz swej pracy nauczycielskiej, której zadania wypełniał z wielkim oddaniem, prowadził także intensywną działalność naukową. Współpracował z najważniejszymi fachowymi czasopismami piszącymi o Żydach w Niemczech.
Razem z Davidem Kaufmannen (od 1892 roku, a po jego śmierci w 1899 roku jako jedyny redaktor) wydal nową serię założonego w 1851 roku przez Zachariasa Frankla i w 1887 roku zamkniętego przez Graetza miesięcznika „Geschichte und Wissenschaft des Judentums”. Brann należał do współautorów nowego wydania Historii Żydów Graetza, opracowanego przez grupę jego uczniów. Współpracował przy nowym opracowaniu tomów 2, 3, 10 i 11. Najbardziej zaangażował się w opracowanie tomu 11 poświęconego czasom nowożytnym - tu usunął całkowicie bądź złagodził zawartą w pierwszym wydaniu ostrą krytykę antysemickich tendencji w Niemczech XIX wieku. Był także autorem wydanej w sześciu częściach Historii Żydów na Śląsku, do dziś podstawowego opracowania na ten temat. Brann znany jest także jako autor przeglądowych prac dotyczących historii i literatury Żydów (Historia Żydów i ich literatury dla szkół i użytku domowego. Część 1: Od niewoli babilońskiej do ukończenia prac nad Talmudem, Wrocław 1893; Część 2: Od powstania Talmudu do czasów teraźniejszych, Wrocław 1895). Dzieło to zostało jeszcze przed 1914 rokiem wydane kilkukrotnie i cieszyło się wielkim zainteresowaniem. Brann opublikował później, bazując na powyższej pozycji, kolejne dzieła dotyczące określonych okresów historii i literatury Żydów, które także były kilkukrotnie wydawane (Krótki Przegląd Historii Żydów. Wydany przez Towarzystwo Historii i Literatury Żydów we Wrocławiu, Lipsk 1907; Krótki Przegląd Literatury Żydowskiej. Wydanie drugie poprawione, Wiedeń/Berlin 1918, wydanie wznawiane kilkukrotnie). Żoną Marcus Branna była Emma z domu Frankel (1852-1925), z którą miał czwórkę dzieci: Grete (ur. 1878 roku, po mężu Schwartz), Else (1880-1912), Trude (1882-1951) i Juliusa (1884-1963). Brann zmarł 26 września 1920 roku we Wrocławiu i tam spoczywa wraz z żoną na starym cmentarzu żydowskim przy ulicy Ślężnej”.
Sławomir Pastuszka, „Pszczyńscy rabini - Marcus Brann”, fragment artykułu opublikowanego w miesięczniku „Głos Pszczyński” nr 8 (491) 2012 (Rok XXIII), s. 14-15. Dostęp online: Śląska Biblioteka Cyfrowa.
Fot. Marcus Brann (Markus, Mordechaj) (1849-1920), dostęp online: Center for Jewish History Digital Collection, Markus Brann Collection AR 3198.
Fot. Stela nagrobna Marcusa Branna (Markusa, Mordechaja) (1849-1920) i jego żony Emmy Brann (z domu Fränkel) (1852-1925), ich grób znajduje się Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu przy ulicy Ślężnej 37/39, udostępnianym jako Muzeum Sztuki Cmentarnej, zob. strona internetowa Muzeum Miejskie Wrocław. Zdjęcie zostało wykonane 23 maja 2019 roku. Autor fotografii: Tomasz Dyba.
Fot. Marcus Brann (Markus, Mordechaj) (1849-1920) [w:] Maciej Łagiewski, Macewy mówią, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo. Wrocław 1991, s. 99.
